Το Λυκόφως των θεών στη σκανδιναβική μυθολογία του voodoo child
«Ένα χρυσό παλάτι τόσο ψηλό, που τα βλέμματα δεν μπορούνε την κορυφή του να φτάσουν! Εκατόν πενήντα πύλες οδηγούν εκεί. Οκτακόσιοι πολεμιστές θα βγουν απ’ αυτές μια μέρα, όταν στο λυκόφως των θεών, ο Όντιν επικεφαλής τους θα ορμήσει για να πολεμήσει τους γίγαντες και τον αρχηγό τους τον Σούτουρ τον Μαύρο!»
Στο άρθρο αυτό θα δοθεί έμφαση στο πιο ιδιαίτερο στοιχείο της σκανδιναβικής μυθολογίας, που δεν είναι άλλο από το τέλος των ημερών, το θρυλικό «λυκόφως των θεών». Ένα τέλος που προδικάζεται εξ’ αρχής, δημιουργώντας σε όσους έρχονται σε επαφή με το μαγικό περιβάλλον της σκανδιναβικής μυθολογίας την αίσθηση της αναμονής μιας κοσμογονίας, η οποία συμβάλει τα μέγιστα στη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων που απαιτούνται για να δώσουν στις διηγήσεις των θρύλων του Βορρά αυτό τον τόσο απολαυστικό και ξεχωριστό χαρακτήρα που διαθέτουν.
1) ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ, ΑΖΑΣ, ΑΣΓΚΑΡΝΤ.
Ξεκινώντας, λοιπόν, το ταξίδι μας στις γοητευτικές αυτές διηγήσεις της Σκανδιναβικής μυθολογίας, θα πρέπει να σημειώσουμε πως τις πληροφορίες για αυτήν τις αντλούμε από τρεις πηγές. Η πρώτη από αυτές είναι η Παλαιά Έδδα, η οποία και αποτελεί το αρχαιότερο θρησκευτικό και λογοτεχνικό μνημείο της βόρειας παράδοσης. Η λέξη Έδδα σημαίνει παππούς ή γιαγιά και πρόκειται για συλλογή τριάντα τραγουδιών του 7ου μ.Χ αιώνα τα οποία πήραν την οριστική μορφή τους κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ. Η Παλαιά Έδδα περιλαμβάνει στίχους για θέματα που αφορούν τους θεούς και τα κατορθώματά τους αλλά και τις ηρωικές μορφές της γερμανικής και της σκανδιναβικής παράδοσης. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι του «Βόλουσπα», του τραγουδιού που περιγράφει την ανθρώπινη ιστορία από τη γένεση του κόσμου μέχρι το τέλος, το περίφημο «λυκόφως των θεών». Κεντρικό έργο στην «Παλαιά Έδδα» είναι το «Codex Regius», το «Βασιλικό Χειρόγραφο» που ονομάζεται έτσι επειδή παρέμεινε για αιώνες στη βασιλική βιβλιοθήκη της Κοπεγχάγης, πριν επιστραφεί τελικά στην Ισλανδία, όπου και είχε βρεθεί αρχικά. Η δεύτερη πηγή της σκανδιναβικής μυθολογίας είναι η «Νέα Έδδα» που γράφτηκε από τον Ισλανδό ποιητή και πολιτικό Σνόρι Στούρλουσον τον 13ο αιώνα μ.Χ. Η Έδδα του Στούρλουσον χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, τον πρόλογο, τη «Φενάκι του Γκίλφι», τη «Γλώσσα της ποίησης» και τη «Λίστα των ποιητικών μορφών». Το σημαντικότερο όλων -και το ποιητικότερο ταυτοχρόνως- είναι το δεύτερο. Η τρίτη και τελευταία πηγή της σκανδιναβικής μυθολογίας είναι οι «Σάγκες», δηλαδή τα έπη που δημιούργησαν οι σκάλδοι. Οι σκάλδοι ήταν ραψωδοί που πήγαιναν σε παλάτια, στρατόπεδα και πόλεις για να εξυμνήσουν τα κατορθώματα των ηρώων.
Σύμφωνα λοιπόν με την Έδδα πατέρας των θεών και των ανθρώπων, εκείνος που υπάρχει και θα υπάρχει για πάντα, είναι ο Αλφαντούρ (συμπαντικός πατέρας), πρωταρχικός θεός και δημιουργός των πάντων.
Μέσα από διάφορους μύθους η Έδδα μας μιλά για την δημιουργία των δώδεκα Άσας ή Άζες της οικογένειας δηλαδή των θεών που έπονται του Αλφαντούρ.
Πρώτος είναι ο Όντιν ο μεγαλύτερος και πιο παλιός ανάμεσα στους Άσας που θεωρείται και ο βασιλιάς τους.
Ο Θωρ, ο θεός του κεραυνού, είναι ο πιο δυνατός ανάμεσά τους .
Ο Μπάλντουρ1, ο θεός της ομορφιάς και της καλοσύνης είναι ο πιο μετριοπαθής και καλοσυνάτος σ’ όλη την Βαλχάλα.
Ο Φρέυρ, ο θεός της γονιμότητας και της αφθονίας στέλνει τις βροχές που γονιμοποιούν την γη.
Ο Τυρ , ο ανδρείος εκπροσωπεί την τόλμη και την βίαιη δύναμη.
Ο Μπράγκα είναι ο θεός της σοφίας και της ευφράδειας .
Ο Χάϊμνταλλ φυλάει τον ουρανό και την φύση.
Ο Βιντάρ ο σιωπηλός είναι ο θεός της σιωπής .
Ο Βάλι ο θεός του φωτός και της άνοιξης (ο Βάλι, τολμηρός στον πόλεμο, μεταμορφώθηκε σε λύκο απ’ τους θεούς)
Ο Ούλλερ επιδέξιος στα βέλη και στα πέδιλα πάνω στον πάγο είναι αυτός που επικαλούνται στις μονομαχίες.
Ο Λόκε, θεός της φωτιάς, και οι άλλες θεότητες (Χόνερ, Όντουρ, Χέρλοντ ο αγγελιοφόρος, Έγγιρ και Μίμερ) μερικές φορές τοποθετούνται στην δεύτερη κατηγορία θεών. Όλοι αυτοί οι θεοί -με εξαίρεση τον Έγγιρ θεό των θαλασσών- έχουν το παλάτι τους στο Άσγκαρντ (κατοικία των θεών).
Με την επενέργεια του Αλφαντούρ –της αιώνιας αρχής –πραγματοποιούνται τα γεγονότα της σκανδιναβικής μυθολογίας. Σαν παιδιά της φύσης και υποταγμένοι σ’ αυτήν οι Άσας οφείλουν να χαθούνε σε μια μοιραία εποχή ( οι θεοί των σκανδιναβών δεν είναι αθάνατοι , αθάνατος είναι μόνο ο χρόνος δηλαδή ο Αλφαντούρ). Αυτή η εποχή είναι το Ράγκναροκ, το αναπόφευκτο τέλος, ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ.
2) ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΡΑΓΚΝΑΡΟΚ…
Αυτή, λοιπόν, η αναμονή της καταστροφής, που πάντα προμαντεύεται και αποτελεί την κινητήρια δύναμη όλων των γεγονότων, δίνει στην Έδδα ένα τόνο σκοτεινό και μελαγχολικό και κάνει την Σκανδιναβική μυθολογία τόσο γοητευτική και ιδιάζουσα. Ωστόσο, παρά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, η μυθολογία των λαών του βορρά έχει πολλές ομοιότητες με άλλες μυθολογίες, όπως για παράδειγμα με την Περσική (κάποιοι μάλιστα πιθανολογούν πως η λατρεία του Όντιν προήλθε από εκεί) και κυρίως με την αρχαιοελληνική. Θα πρέπει μάλιστα να τονιστεί πως οι ομοιότητες της αρχαιοελληνικής με τη βορειοευρωπαϊκή μυθολογία είναι εξαιρετικά έντονες. Μερικές από τις πλέον χαρακτηριστικές ομοιότητες είναι ο εξανθρωπισμός των θεών, οι δώδεκα κύριες θεότητες και η ταύτιση των ηρώων (π.χ Ηρακλής / Θωρ).
Όπως είπαμε και πριν, όλοι οι μύθοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνδέονται με το Ράγκναροκ και την έννοια του τέλους. Εμείς θα σταθούμε σε τρεις από αυτούς, ώστε να αντιληφθούμε περίπου πως αυτό θα επέλθει. Τη γέννηση των παιδιών του Λόκε, τον θάνατο του Μπάλντουρ και τη φυλάκιση του Λόκε.
3α) Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥ ΛΟΚΕ.
Καμία από τις θεές δεν ήθελε τον πανούργο θεό Λόκε για άντρα της κι έτσι αυτός υποχρεώθηκε να παντρευτεί μια γιγάντισσα, την Ανγκερμπότι. Αυτή γέννησε τρία παιδιά τέρατα τον Φένρις, τον Γιομουνγκάτουρ και τη Χέλα. Από τότε διακηρύχθηκε απ’ τις προφητείες πως το λυκόφως πλησιάζει και τα παιδιά του Λόκε θα φέρνανε συμφορά στους θεούς. Έτσι για να σώσει τους θεούς η Ανγκερμπότι έριξε τον Γιομουνγκάτουρ, το μεγάλο φίδι, στην θάλασσα μα εκείνο μεγάλωσε τόσο ξαφνικά που περιτύλιξε όλη την γη. Η Χέλα, αιώνια εχθρός των θεών και θεά του θανάτου, έφυγε και πήγε στο Νιφλάιμ (κάτω κόσμος, χώρα της καταχνιάς) που έγινε το βασίλειό της. Η Χέλα από εδώ και πέρα θα είναι η παντoδύναμη βασίλισσα των ίσκιων, με το μισό της σώμα γκρι και το άλλο μισό άσπρο, το πρόσωπό της με χρώμα αιμάτινο και φίδια τυλιγμένα γύρω απ’ το άσαρκο κορμί της, θα ‘χει παλάτι της την αθλιότητα, κρεβάτι τον πόνο και τραπέζι την πείνα, ενώ για θρόνο και σκήπτρο θα έχει κόκαλα. Το μόνο απ’ τα παιδιά του Λόκε που κατάφεραν να κρατήσουν οι θεοί ήταν ο τρομερός λύκος Φένρις. Αυτός που δέχτηκε να θρέψει το λύκο ήταν ο θεός Τυρ, ο γενναίος γιος του Όντιν και της Φρίγγα. Όμως, ο Φένρις μεγάλωνε συνεχώς και μάταια οι θεοί προσπαθούσαν να τον αλυσοδέσουν καθώς αυτός έσπαγε τα δεσμά του. Έτσι οι θεοί ζήτησαν απ’ τους νάνους (τους μικρόσωμους εξαιρετικούς τεχνίτες που ζούσαν στα έγκατα της γης και είχαν γεννηθεί απ’ τον γίγαντα Υμέρ) μια αλυσίδα ακατάλυτη. Οι νάνοι την κατασκεύασαν από έξι σπάνια στοιχεία και τα δεσμά ονομάστηκαν Γκλάινπνιρ. Όταν όμως ο Φένρις είδε το Γκλάιπνιρ αρνήθηκε να το δοκιμάσει εκτός και αν κάποιος απ’ τους Άσας έβαζε για εγγύηση το χέρι του μέσα στο τεράστιο στόμα του. Μόνο ο Τυρ τόλμησε να κάνει κάτι τέτοιο! Ο Φένρις αυτή τη φορά δεν μπορούσε να λυθεί και λυσσασμένος απ’ τα γέλια των θεών που τον χλεύαζαν καταβρόχθισε την γροθιά του Τυρ που θυσιάστηκε για την σωτηρία του Άσγκαρντ. Έκτοτε ο Φένρις θα παρέμενε αλυσοδεμένος στο νησί Λύνγκβρε μέχρι τη μέρα του Ράγκναροκ.
3β) Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΜΠΑΛΝΤΟΥΡ
Σύμφωνα με τις προφητείες όσο ο αγαπητός και λαμπερός θεός Μπάλντουρ ζει η δύναμη των Άζες είναι εξασφαλισμένη. Όμως η μοίρα θέλει τον Μπάλντουρ να πεθαίνει. Όσο κι αν οι θεοί προσπαθούν να τον σώσουν το τέλος του είναι προδιαγεγραμμένο. Έτσι, παρόλο που η μητέρα του η Φρίγγα καλεί όλα τα στοιχεία της φύσης να της υποσχεθούν πως δεν θα κάνουν κακό στον γιό της, ξεχνά το φυτό γκυ που μεγαλώνει στην βελανιδιά. Οι θεοί που νόμιζαν πως πήραν τις προφυλάξεις τους ησυχάζουν και αρχίζουν και πάλι τα γλέντια. Όμως ο πονηρός Λόκε που είχε ανακαλύψει την παράλειψη αυτή και θέλησε να εκδικηθεί τους Άζες για την σκληρή συμπεριφορά τους απέναντι στα παιδιά του, έφτιαξε μια σαΐτα απ’ το παράσιτο-φυτό. Η τραγική στιγμή ήρθε όταν οι θεοί, που μάχονταν μεταξύ τους με τόξα, αποφάσισαν να βάλουν για στόχο τον Μπάλντουρ (κάτι που θεωρούνταν μεγάλη τιμή για τον ίδιο) προκειμένου να γιορτάσουν εμπράκτως το γεγονός της αθανασίας του. Τότε ο Λόκε που παραμόνευε, έδωσε την σαΐτα στον τυφλό θεό Χόντουρ και καθοδήγησε τη βολή του, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να σκοτώσει άθελά του σκότωσε τον Μπάλντουρ.
Ο θάνατος του Μπάλντουρ σηματοδοτεί την αρχή του τέλους για τους Άζες, το Άσγκαρντ και τον κόσμο, καθώς το λυκόφως και η μάχη με τους γίγαντες πλησιάζουν…
3γ) Η ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΛΟΚΕ
Οι θεοί δεν θα τιμωρήσουν τον Λόκε στην βαλχάλα που θεωρείται ιερός τόπος. Ο πανούργος θεός θα αρνηθεί –έχοντας πάρει τη μορφή μιας γιγάντισσας- να σώσει τον Μπάλντουρ (σε μια προσπάθεια της Φρίγγας να σώσει τον αγαπημένο γιό της) επισφραγίζοντας έτσι το ταξίδι του φωτεινού θεού στο βασίλειο της Χέλα. Η τιμωρία δεν θα αργήσει να έρθει για τον Λόκε όταν μια μέρα οι θεοί θα τον βρουν στην κορυφή ενός βουνού όπου κρυβόταν. Ο Λόκε παίρνοντας την μορφή σολομού θα προσπαθήσει να τους ξεφύγει αλλά με τη βοήθεια ενός μαγικού διχτύου –την ώρα που ο Λόκε προσπαθούσε να το υπερπηδήσει- ο Θόρ θα τον πιάσει από την ουρά (γι’ αυτό και οι σολομοί έχουν τόσο λεπτό αυτό το μέρος). Οι Άζες θα φυλακίσουν τον Λόκε και την οικογένειά του και θα φτιάξουν δεσμά απ’ τα έντερα ενός γιου του, του Ναρφί, ενώ θα βάλουν κι ένα τεράστιο φίδι να χύνει σταγόνα –σταγόνα το δηλητήριό του στο πρόσωπο του δεσμώτη… Με την φυλάκιση αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος του κόσμου.
4) ΡΑΓΚΝΑΡΟΚ: ΤΟ ΘΡΥΛΙΚΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
Το πλήρωμα του χρόνου έχει έρθει. Το σύμπαν χάνει την λάμψη του και σημάδια φοβερά αναγγέλλουν το τέλος του κόσμου.
Τρεις φοβεροί χειμώνες διαδέχονται ο ένας τον άλλο χωρίς ούτε μια μέρα καλοκαιριού να τους διακόψει. Ο ήλιος εκπέμπει πια ένα φως ωχρό δίχως θέρμη, ενώ ο πόλεμος, η πείνα και η σφαγή θερίζουν τη γη. Ο πετεινός με το χρώμα της φωτιάς λαλεί στα μέρη των γιγάντων, ο χρυσαφένιος πετεινός στα μέρη των Άζες κι ο πετεινός με το χρώμα της καπνιάς κάτω απ’ τη γη, στης Χέλας τα παλάτια. Είναι η ώρα που ο λύκος Σκόλλ καταβροχθίζει τον ήλιο και ο λύκος Μανέγκαρμ το φεγγάρι. Είναι η ώρα που ο Λόκε ξαναβρίσκει τη λευτεριά του, ενώ ο Φένρις σπάει τα δεσμά του και είναι τόσο μεγάλος που με τα σαγόνια ανοιχτά αγγίζει συνάμα τον ουρανό με τη γη. Ο Γιορμουγκάτουρ ορμάει στη γη. Μια τρομερή πάλη θα αρχίσει υπό την καθοδήγηση γίγαντα Σούτουρ του Μαύρου, που το σπαθί του λάμπει σαν ήλιος. Το μπέφροστ (ουράνιο γεφύρι που ενώνει την Βαλχάλα με τη γη) βουλιάζει κάτω απ’ τα βήματά θεών και γιγάντων. Ο Λόκε προστρέχει στη Χέλα και τα παιδιά της για να πολεμήσουν τους θεούς.
Τότε ο Χάιμνταλλ σαλπίζει το κέρας του με όλη την δύναμη που διαθέτει. Οι Αινχέριαρς, τα πνεύματα δηλαδή των ηρώων που έπεσαν σε μάχες και τα οποία κατοικούν στην Βαλχάλα, φοράνε τις πανοπλίες τους και πάνε στον κάμπο του Βίγκριντ όπου θα γίνει η τελική μάχη…
Ο Όντιν, που είναι ο επικεφαλής αυτής της λαμπρής λεγεώνας με μια χρυσή περικεφαλαία και ένα υπέρλαμπρο σπαθί, πάει να συναντήσει τον Φένρις που τον καταβροχθίζει ζωντανό!Ο Βιντάρ σκίζει τις μασέλες του τέρατος κι έτσι εκδικείται το θάνατο του πατέρα του. Ο Τυρ ορμάει στον σκύλο του Νιφλάιμ κι ύστερα από μια τρομερή μάχη σκοτώνονται και οι δύο. Ο Θωρ αγωνίζεται ενάντια στο τεράστιο ερπετό. Του φέρει φοβερά χτυπήματα και το σκοτώνει μα πεθαίνει και ο ίδιος, πνιγμένος από τα κύματα δηλητηρίου που το τέρας ξερνάει πάνω του. Ο Φρέυρ νικιέται από τον Σούτουρ τον Μαύρο που το στόμα του βγάζει φωτιές και καπνό. Ο Λόκε μάχεται τον Χάιμνταλλ με το χρυσό δόντι και οι δυο τους πέφτουν νεκροί την ίδια στιγμή. Μόνο ο Σούτουρ μένει όρθιος και με τις φλόγες του καταστρέφει τον ουρανό και την γη…
Και τότε που οι Άζες και οι ήρωες της Βαλχάλα δεν θα υπάρχουν, η Έδδα αναφέρει ότι ο Αλφαντούρ θα κατέβει απ’ τους ουρανούς προκειμένου να αποφασίσει για την τύχη των ανθρώπων. Οι καλοί θα πάνε στον Γκίμλι τον αιώνιο παράδεισο ενώ οι δολεροί θα εξαγνιστούν με τα πιο σκληρά βασανιστήρια στον Ναστρόντ. Και όταν η δικαιοσύνη πραγματώσει το έργο της, μια κόρη του ήλιου κι ένας γιος του φεγγαριού θα πάρουν την θέση των γονιών τους. Ένας άντρας και μια γυναίκα, ο Λίφ και η Φίλ, που θα έχουν επιζήσει απ’ την πυρπόληση κρυμμένοι σ’ ένα ύψωμα, θα γεννήσουν μια νέα φυλή ανθρώπων. Οι θεοί θα μαζευτούνε στους κάμπους της Ίντα και θα βρουν πλάκες στην ρουνική γραφή, σύμφωνα με τις οποίες θα κυβερνήσουν τον κόσμο. Τότε η γη και τα δέντρα θα δίνουν από μόνα τους άπειρους καρπούς…Και οι κάμποι θε να γεμίσουνε λουλούδια… Η ομόνοια και η ειρήνη θα κατοικούνε για πάντα στους ανθρώπους…
1. Θα ήθελα να δώσω ορισμένες διευκρινήσεις σχετικά με το θέμα της προφοράς των ονομάτων. Μολονότι είναι αναμενόμενο πως η συγκεκριμένη προφορά μπορεί να ξενίσει κάποιους αναγνώστες, χρησιμοποιείται σ’ αυτό το άρθρο γιατί είναι όσο το δυνατόν εγγύτερα στην αυθεντική προφορά των σκανδιναβών. Γι’ αυτό ο θεός της φωτιάς προφέρεται Λόκε, αντί για Λόκι και ο Θεός της ομορφιάς Μπάλντουρ, αντί για Μπαλντρ ή Μπάλντερ, που τον συναντάμε συνήθως στη σχετική βιβλιογραφία. Αυτό συμβαίνει γιατί το Μπάλντουρ προέρχεται από το Μπαλ και το ντουρ, που σημαίνει ο φορέας του φωτός. Το Μπάλντερ και το Μπαλντρ είναι απλά επίπεδες αγγλικές μεταγραφές, οι οποίες συμβάλλον κατά τη γνώμη μου στη δημιουργία μιας τυποποιημένης και ενδεχομένως χειραγωγούμενης, παγκόσμιας γλωσσικής «γραμμής».
Voodoo child
Φοιτητής του Ε.Κ Πανεπιστημίου Αθηνών
Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης
Ιδρυτικό μέλος Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.
«Ένα χρυσό παλάτι τόσο ψηλό, που τα βλέμματα δεν μπορούνε την κορυφή του να φτάσουν! Εκατόν πενήντα πύλες οδηγούν εκεί. Οκτακόσιοι πολεμιστές θα βγουν απ’ αυτές μια μέρα, όταν στο λυκόφως των θεών, ο Όντιν επικεφαλής τους θα ορμήσει για να πολεμήσει τους γίγαντες και τον αρχηγό τους τον Σούτουρ τον Μαύρο!»
Καλώς ήλθατε στον κόσμο της σκανδιναβικής μυθολογίας, τον κόσμο του Όντιν, του Θόρ, του Λόκε, του Φένρις και των πολεμιστών της Βαλχάλα. Έναν κόσμο που ακόμη και οι θεοί μάχονται και πεθαίνουν. Έναν κόσμο που έχει αποτελέσει την χαρακτηριστικότερη, ίσως, πηγή εμπνεύσεων για τους συγγραφείς της φανταστικής λογοτεχνίας.
Στο άρθρο αυτό θα δοθεί έμφαση στο πιο ιδιαίτερο στοιχείο της σκανδιναβικής μυθολογίας, που δεν είναι άλλο από το τέλος των ημερών, το θρυλικό «λυκόφως των θεών». Ένα τέλος που προδικάζεται εξ’ αρχής, δημιουργώντας σε όσους έρχονται σε επαφή με το μαγικό περιβάλλον της σκανδιναβικής μυθολογίας την αίσθηση της αναμονής μιας κοσμογονίας, η οποία συμβάλει τα μέγιστα στη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων που απαιτούνται για να δώσουν στις διηγήσεις των θρύλων του Βορρά αυτό τον τόσο απολαυστικό και ξεχωριστό χαρακτήρα που διαθέτουν.
1) ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ, ΑΖΑΣ, ΑΣΓΚΑΡΝΤ.
Ξεκινώντας, λοιπόν, το ταξίδι μας στις γοητευτικές αυτές διηγήσεις της Σκανδιναβικής μυθολογίας, θα πρέπει να σημειώσουμε πως τις πληροφορίες για αυτήν τις αντλούμε από τρεις πηγές. Η πρώτη από αυτές είναι η Παλαιά Έδδα, η οποία και αποτελεί το αρχαιότερο θρησκευτικό και λογοτεχνικό μνημείο της βόρειας παράδοσης. Η λέξη Έδδα σημαίνει παππούς ή γιαγιά και πρόκειται για συλλογή τριάντα τραγουδιών του 7ου μ.Χ αιώνα τα οποία πήραν την οριστική μορφή τους κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ. Η Παλαιά Έδδα περιλαμβάνει στίχους για θέματα που αφορούν τους θεούς και τα κατορθώματά τους αλλά και τις ηρωικές μορφές της γερμανικής και της σκανδιναβικής παράδοσης. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι του «Βόλουσπα», του τραγουδιού που περιγράφει την ανθρώπινη ιστορία από τη γένεση του κόσμου μέχρι το τέλος, το περίφημο «λυκόφως των θεών». Κεντρικό έργο στην «Παλαιά Έδδα» είναι το «Codex Regius», το «Βασιλικό Χειρόγραφο» που ονομάζεται έτσι επειδή παρέμεινε για αιώνες στη βασιλική βιβλιοθήκη της Κοπεγχάγης, πριν επιστραφεί τελικά στην Ισλανδία, όπου και είχε βρεθεί αρχικά. Η δεύτερη πηγή της σκανδιναβικής μυθολογίας είναι η «Νέα Έδδα» που γράφτηκε από τον Ισλανδό ποιητή και πολιτικό Σνόρι Στούρλουσον τον 13ο αιώνα μ.Χ. Η Έδδα του Στούρλουσον χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, τον πρόλογο, τη «Φενάκι του Γκίλφι», τη «Γλώσσα της ποίησης» και τη «Λίστα των ποιητικών μορφών». Το σημαντικότερο όλων -και το ποιητικότερο ταυτοχρόνως- είναι το δεύτερο. Η τρίτη και τελευταία πηγή της σκανδιναβικής μυθολογίας είναι οι «Σάγκες», δηλαδή τα έπη που δημιούργησαν οι σκάλδοι. Οι σκάλδοι ήταν ραψωδοί που πήγαιναν σε παλάτια, στρατόπεδα και πόλεις για να εξυμνήσουν τα κατορθώματα των ηρώων.
Σύμφωνα λοιπόν με την Έδδα πατέρας των θεών και των ανθρώπων, εκείνος που υπάρχει και θα υπάρχει για πάντα, είναι ο Αλφαντούρ (συμπαντικός πατέρας), πρωταρχικός θεός και δημιουργός των πάντων.
Μέσα από διάφορους μύθους η Έδδα μας μιλά για την δημιουργία των δώδεκα Άσας ή Άζες της οικογένειας δηλαδή των θεών που έπονται του Αλφαντούρ.
Πρώτος είναι ο Όντιν ο μεγαλύτερος και πιο παλιός ανάμεσα στους Άσας που θεωρείται και ο βασιλιάς τους.
Ο Θωρ, ο θεός του κεραυνού, είναι ο πιο δυνατός ανάμεσά τους .
Ο Μπάλντουρ1, ο θεός της ομορφιάς και της καλοσύνης είναι ο πιο μετριοπαθής και καλοσυνάτος σ’ όλη την Βαλχάλα.
Ο Φρέυρ, ο θεός της γονιμότητας και της αφθονίας στέλνει τις βροχές που γονιμοποιούν την γη.
Ο Τυρ , ο ανδρείος εκπροσωπεί την τόλμη και την βίαιη δύναμη.
Ο Μπράγκα είναι ο θεός της σοφίας και της ευφράδειας .
Ο Χάϊμνταλλ φυλάει τον ουρανό και την φύση.
Ο Βιντάρ ο σιωπηλός είναι ο θεός της σιωπής .
Ο Βάλι ο θεός του φωτός και της άνοιξης (ο Βάλι, τολμηρός στον πόλεμο, μεταμορφώθηκε σε λύκο απ’ τους θεούς)
Ο Ούλλερ επιδέξιος στα βέλη και στα πέδιλα πάνω στον πάγο είναι αυτός που επικαλούνται στις μονομαχίες.
Ο Χόντουρ ο τυφλός θεός της νύχτας είναι και αυτός που θα σκοτώσει άθελά του, τον Μπάλντουρ (οι Άσας αποφεύγανε να προφέρουνε το όνομά του.).
Ο Λόκε, θεός της φωτιάς, και οι άλλες θεότητες (Χόνερ, Όντουρ, Χέρλοντ ο αγγελιοφόρος, Έγγιρ και Μίμερ) μερικές φορές τοποθετούνται στην δεύτερη κατηγορία θεών. Όλοι αυτοί οι θεοί -με εξαίρεση τον Έγγιρ θεό των θαλασσών- έχουν το παλάτι τους στο Άσγκαρντ (κατοικία των θεών).
Με την επενέργεια του Αλφαντούρ –της αιώνιας αρχής –πραγματοποιούνται τα γεγονότα της σκανδιναβικής μυθολογίας. Σαν παιδιά της φύσης και υποταγμένοι σ’ αυτήν οι Άσας οφείλουν να χαθούνε σε μια μοιραία εποχή ( οι θεοί των σκανδιναβών δεν είναι αθάνατοι , αθάνατος είναι μόνο ο χρόνος δηλαδή ο Αλφαντούρ). Αυτή η εποχή είναι το Ράγκναροκ, το αναπόφευκτο τέλος, ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ.
2) ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΡΑΓΚΝΑΡΟΚ…
Αυτή, λοιπόν, η αναμονή της καταστροφής, που πάντα προμαντεύεται και αποτελεί την κινητήρια δύναμη όλων των γεγονότων, δίνει στην Έδδα ένα τόνο σκοτεινό και μελαγχολικό και κάνει την Σκανδιναβική μυθολογία τόσο γοητευτική και ιδιάζουσα. Ωστόσο, παρά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, η μυθολογία των λαών του βορρά έχει πολλές ομοιότητες με άλλες μυθολογίες, όπως για παράδειγμα με την Περσική (κάποιοι μάλιστα πιθανολογούν πως η λατρεία του Όντιν προήλθε από εκεί) και κυρίως με την αρχαιοελληνική. Θα πρέπει μάλιστα να τονιστεί πως οι ομοιότητες της αρχαιοελληνικής με τη βορειοευρωπαϊκή μυθολογία είναι εξαιρετικά έντονες. Μερικές από τις πλέον χαρακτηριστικές ομοιότητες είναι ο εξανθρωπισμός των θεών, οι δώδεκα κύριες θεότητες και η ταύτιση των ηρώων (π.χ Ηρακλής / Θωρ).
Όπως είπαμε και πριν, όλοι οι μύθοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνδέονται με το Ράγκναροκ και την έννοια του τέλους. Εμείς θα σταθούμε σε τρεις από αυτούς, ώστε να αντιληφθούμε περίπου πως αυτό θα επέλθει. Τη γέννηση των παιδιών του Λόκε, τον θάνατο του Μπάλντουρ και τη φυλάκιση του Λόκε.
3α) Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥ ΛΟΚΕ.
Καμία από τις θεές δεν ήθελε τον πανούργο θεό Λόκε για άντρα της κι έτσι αυτός υποχρεώθηκε να παντρευτεί μια γιγάντισσα, την Ανγκερμπότι. Αυτή γέννησε τρία παιδιά τέρατα τον Φένρις, τον Γιομουνγκάτουρ και τη Χέλα. Από τότε διακηρύχθηκε απ’ τις προφητείες πως το λυκόφως πλησιάζει και τα παιδιά του Λόκε θα φέρνανε συμφορά στους θεούς. Έτσι για να σώσει τους θεούς η Ανγκερμπότι έριξε τον Γιομουνγκάτουρ, το μεγάλο φίδι, στην θάλασσα μα εκείνο μεγάλωσε τόσο ξαφνικά που περιτύλιξε όλη την γη. Η Χέλα, αιώνια εχθρός των θεών και θεά του θανάτου, έφυγε και πήγε στο Νιφλάιμ (κάτω κόσμος, χώρα της καταχνιάς) που έγινε το βασίλειό της. Η Χέλα από εδώ και πέρα θα είναι η παντoδύναμη βασίλισσα των ίσκιων, με το μισό της σώμα γκρι και το άλλο μισό άσπρο, το πρόσωπό της με χρώμα αιμάτινο και φίδια τυλιγμένα γύρω απ’ το άσαρκο κορμί της, θα ‘χει παλάτι της την αθλιότητα, κρεβάτι τον πόνο και τραπέζι την πείνα, ενώ για θρόνο και σκήπτρο θα έχει κόκαλα. Το μόνο απ’ τα παιδιά του Λόκε που κατάφεραν να κρατήσουν οι θεοί ήταν ο τρομερός λύκος Φένρις. Αυτός που δέχτηκε να θρέψει το λύκο ήταν ο θεός Τυρ, ο γενναίος γιος του Όντιν και της Φρίγγα. Όμως, ο Φένρις μεγάλωνε συνεχώς και μάταια οι θεοί προσπαθούσαν να τον αλυσοδέσουν καθώς αυτός έσπαγε τα δεσμά του. Έτσι οι θεοί ζήτησαν απ’ τους νάνους (τους μικρόσωμους εξαιρετικούς τεχνίτες που ζούσαν στα έγκατα της γης και είχαν γεννηθεί απ’ τον γίγαντα Υμέρ) μια αλυσίδα ακατάλυτη. Οι νάνοι την κατασκεύασαν από έξι σπάνια στοιχεία και τα δεσμά ονομάστηκαν Γκλάινπνιρ. Όταν όμως ο Φένρις είδε το Γκλάιπνιρ αρνήθηκε να το δοκιμάσει εκτός και αν κάποιος απ’ τους Άσας έβαζε για εγγύηση το χέρι του μέσα στο τεράστιο στόμα του. Μόνο ο Τυρ τόλμησε να κάνει κάτι τέτοιο! Ο Φένρις αυτή τη φορά δεν μπορούσε να λυθεί και λυσσασμένος απ’ τα γέλια των θεών που τον χλεύαζαν καταβρόχθισε την γροθιά του Τυρ που θυσιάστηκε για την σωτηρία του Άσγκαρντ. Έκτοτε ο Φένρις θα παρέμενε αλυσοδεμένος στο νησί Λύνγκβρε μέχρι τη μέρα του Ράγκναροκ.
3β) Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΜΠΑΛΝΤΟΥΡ
Σύμφωνα με τις προφητείες όσο ο αγαπητός και λαμπερός θεός Μπάλντουρ ζει η δύναμη των Άζες είναι εξασφαλισμένη. Όμως η μοίρα θέλει τον Μπάλντουρ να πεθαίνει. Όσο κι αν οι θεοί προσπαθούν να τον σώσουν το τέλος του είναι προδιαγεγραμμένο. Έτσι, παρόλο που η μητέρα του η Φρίγγα καλεί όλα τα στοιχεία της φύσης να της υποσχεθούν πως δεν θα κάνουν κακό στον γιό της, ξεχνά το φυτό γκυ που μεγαλώνει στην βελανιδιά. Οι θεοί που νόμιζαν πως πήραν τις προφυλάξεις τους ησυχάζουν και αρχίζουν και πάλι τα γλέντια. Όμως ο πονηρός Λόκε που είχε ανακαλύψει την παράλειψη αυτή και θέλησε να εκδικηθεί τους Άζες για την σκληρή συμπεριφορά τους απέναντι στα παιδιά του, έφτιαξε μια σαΐτα απ’ το παράσιτο-φυτό. Η τραγική στιγμή ήρθε όταν οι θεοί, που μάχονταν μεταξύ τους με τόξα, αποφάσισαν να βάλουν για στόχο τον Μπάλντουρ (κάτι που θεωρούνταν μεγάλη τιμή για τον ίδιο) προκειμένου να γιορτάσουν εμπράκτως το γεγονός της αθανασίας του. Τότε ο Λόκε που παραμόνευε, έδωσε την σαΐτα στον τυφλό θεό Χόντουρ και καθοδήγησε τη βολή του, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να σκοτώσει άθελά του σκότωσε τον Μπάλντουρ.
Ο θάνατος του Μπάλντουρ σηματοδοτεί την αρχή του τέλους για τους Άζες, το Άσγκαρντ και τον κόσμο, καθώς το λυκόφως και η μάχη με τους γίγαντες πλησιάζουν…
3γ) Η ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΛΟΚΕ
Οι θεοί δεν θα τιμωρήσουν τον Λόκε στην βαλχάλα που θεωρείται ιερός τόπος. Ο πανούργος θεός θα αρνηθεί –έχοντας πάρει τη μορφή μιας γιγάντισσας- να σώσει τον Μπάλντουρ (σε μια προσπάθεια της Φρίγγας να σώσει τον αγαπημένο γιό της) επισφραγίζοντας έτσι το ταξίδι του φωτεινού θεού στο βασίλειο της Χέλα. Η τιμωρία δεν θα αργήσει να έρθει για τον Λόκε όταν μια μέρα οι θεοί θα τον βρουν στην κορυφή ενός βουνού όπου κρυβόταν. Ο Λόκε παίρνοντας την μορφή σολομού θα προσπαθήσει να τους ξεφύγει αλλά με τη βοήθεια ενός μαγικού διχτύου –την ώρα που ο Λόκε προσπαθούσε να το υπερπηδήσει- ο Θόρ θα τον πιάσει από την ουρά (γι’ αυτό και οι σολομοί έχουν τόσο λεπτό αυτό το μέρος). Οι Άζες θα φυλακίσουν τον Λόκε και την οικογένειά του και θα φτιάξουν δεσμά απ’ τα έντερα ενός γιου του, του Ναρφί, ενώ θα βάλουν κι ένα τεράστιο φίδι να χύνει σταγόνα –σταγόνα το δηλητήριό του στο πρόσωπο του δεσμώτη… Με την φυλάκιση αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος του κόσμου.
4) ΡΑΓΚΝΑΡΟΚ: ΤΟ ΘΡΥΛΙΚΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
Το πλήρωμα του χρόνου έχει έρθει. Το σύμπαν χάνει την λάμψη του και σημάδια φοβερά αναγγέλλουν το τέλος του κόσμου.
Τρεις φοβεροί χειμώνες διαδέχονται ο ένας τον άλλο χωρίς ούτε μια μέρα καλοκαιριού να τους διακόψει. Ο ήλιος εκπέμπει πια ένα φως ωχρό δίχως θέρμη, ενώ ο πόλεμος, η πείνα και η σφαγή θερίζουν τη γη. Ο πετεινός με το χρώμα της φωτιάς λαλεί στα μέρη των γιγάντων, ο χρυσαφένιος πετεινός στα μέρη των Άζες κι ο πετεινός με το χρώμα της καπνιάς κάτω απ’ τη γη, στης Χέλας τα παλάτια. Είναι η ώρα που ο λύκος Σκόλλ καταβροχθίζει τον ήλιο και ο λύκος Μανέγκαρμ το φεγγάρι. Είναι η ώρα που ο Λόκε ξαναβρίσκει τη λευτεριά του, ενώ ο Φένρις σπάει τα δεσμά του και είναι τόσο μεγάλος που με τα σαγόνια ανοιχτά αγγίζει συνάμα τον ουρανό με τη γη. Ο Γιορμουγκάτουρ ορμάει στη γη. Μια τρομερή πάλη θα αρχίσει υπό την καθοδήγηση γίγαντα Σούτουρ του Μαύρου, που το σπαθί του λάμπει σαν ήλιος. Το μπέφροστ (ουράνιο γεφύρι που ενώνει την Βαλχάλα με τη γη) βουλιάζει κάτω απ’ τα βήματά θεών και γιγάντων. Ο Λόκε προστρέχει στη Χέλα και τα παιδιά της για να πολεμήσουν τους θεούς.
Τότε ο Χάιμνταλλ σαλπίζει το κέρας του με όλη την δύναμη που διαθέτει. Οι Αινχέριαρς, τα πνεύματα δηλαδή των ηρώων που έπεσαν σε μάχες και τα οποία κατοικούν στην Βαλχάλα, φοράνε τις πανοπλίες τους και πάνε στον κάμπο του Βίγκριντ όπου θα γίνει η τελική μάχη…
Ο Όντιν, που είναι ο επικεφαλής αυτής της λαμπρής λεγεώνας με μια χρυσή περικεφαλαία και ένα υπέρλαμπρο σπαθί, πάει να συναντήσει τον Φένρις που τον καταβροχθίζει ζωντανό!Ο Βιντάρ σκίζει τις μασέλες του τέρατος κι έτσι εκδικείται το θάνατο του πατέρα του. Ο Τυρ ορμάει στον σκύλο του Νιφλάιμ κι ύστερα από μια τρομερή μάχη σκοτώνονται και οι δύο. Ο Θωρ αγωνίζεται ενάντια στο τεράστιο ερπετό. Του φέρει φοβερά χτυπήματα και το σκοτώνει μα πεθαίνει και ο ίδιος, πνιγμένος από τα κύματα δηλητηρίου που το τέρας ξερνάει πάνω του. Ο Φρέυρ νικιέται από τον Σούτουρ τον Μαύρο που το στόμα του βγάζει φωτιές και καπνό. Ο Λόκε μάχεται τον Χάιμνταλλ με το χρυσό δόντι και οι δυο τους πέφτουν νεκροί την ίδια στιγμή. Μόνο ο Σούτουρ μένει όρθιος και με τις φλόγες του καταστρέφει τον ουρανό και την γη…
Και τότε που οι Άζες και οι ήρωες της Βαλχάλα δεν θα υπάρχουν, η Έδδα αναφέρει ότι ο Αλφαντούρ θα κατέβει απ’ τους ουρανούς προκειμένου να αποφασίσει για την τύχη των ανθρώπων. Οι καλοί θα πάνε στον Γκίμλι τον αιώνιο παράδεισο ενώ οι δολεροί θα εξαγνιστούν με τα πιο σκληρά βασανιστήρια στον Ναστρόντ. Και όταν η δικαιοσύνη πραγματώσει το έργο της, μια κόρη του ήλιου κι ένας γιος του φεγγαριού θα πάρουν την θέση των γονιών τους. Ένας άντρας και μια γυναίκα, ο Λίφ και η Φίλ, που θα έχουν επιζήσει απ’ την πυρπόληση κρυμμένοι σ’ ένα ύψωμα, θα γεννήσουν μια νέα φυλή ανθρώπων. Οι θεοί θα μαζευτούνε στους κάμπους της Ίντα και θα βρουν πλάκες στην ρουνική γραφή, σύμφωνα με τις οποίες θα κυβερνήσουν τον κόσμο. Τότε η γη και τα δέντρα θα δίνουν από μόνα τους άπειρους καρπούς…Και οι κάμποι θε να γεμίσουνε λουλούδια… Η ομόνοια και η ειρήνη θα κατοικούνε για πάντα στους ανθρώπους…
1. Θα ήθελα να δώσω ορισμένες διευκρινήσεις σχετικά με το θέμα της προφοράς των ονομάτων. Μολονότι είναι αναμενόμενο πως η συγκεκριμένη προφορά μπορεί να ξενίσει κάποιους αναγνώστες, χρησιμοποιείται σ’ αυτό το άρθρο γιατί είναι όσο το δυνατόν εγγύτερα στην αυθεντική προφορά των σκανδιναβών. Γι’ αυτό ο θεός της φωτιάς προφέρεται Λόκε, αντί για Λόκι και ο Θεός της ομορφιάς Μπάλντουρ, αντί για Μπαλντρ ή Μπάλντερ, που τον συναντάμε συνήθως στη σχετική βιβλιογραφία. Αυτό συμβαίνει γιατί το Μπάλντουρ προέρχεται από το Μπαλ και το ντουρ, που σημαίνει ο φορέας του φωτός. Το Μπάλντερ και το Μπαλντρ είναι απλά επίπεδες αγγλικές μεταγραφές, οι οποίες συμβάλλον κατά τη γνώμη μου στη δημιουργία μιας τυποποιημένης και ενδεχομένως χειραγωγούμενης, παγκόσμιας γλωσσικής «γραμμής».
Voodoo child
Φοιτητής του Ε.Κ Πανεπιστημίου Αθηνών
Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης
Ιδρυτικό μέλος Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.
